De Koningskaars (Verbascum thapsus) en de Keizerskaars (Verbascum phlomoides) zijn zo op het eerste oog moeilijk van elkaar te onderscheiden, maar er zijn wel verschillen in hoogte en bloeitijd. De Koningskaars wordt hoger, bloeit langer en heeft kleinere bloemen op één stengel. De Keizerskaars heeft meerdere vertakkingen en de bladeren zijn spitser.
Botanie en bloeiwijze
De Koningskaars heeft viltachtige grijsgroene bladeren met een rozet in het midden. Het is het eerste stadium van deze tweejarige plant uit de Helmkruidfamilie. In het eerste jaar wordt deze rozet van grote bladeren, die flink behaard oftewel wollig en zacht zijn, gevormd. Pas in het tweede jaar volgt de stengel met de bloem. De bloeiwijze van de bloemen is rommelig zonder systeem en de bloemen bloeien slechts één dag. De kleur is citroengeel, de meeldraden oranje/paars.
Rond de knoppen vormt zich een zwarte olieachtige stof. Wanneer de bloemen van de Koningskaars ingedroogd zijn, ruiken ze honingachtig. Vers ruikt de plant onaangenaam. De bloei is vanaf juli tot in of eind september. De plant, die tot twee meter hoog kan worden, maakt eivormige doosvruchten met vijf vakjes waarin heel kleine zaadjes zitten voor verdere verspreiding. De wortel van de plant is winterhard.
De stengel van de bloemen is tevens de bloei-aar. Deze is hoog, recht en hol en heeft dezelfde grijsgroene kleur als de bladeren. Hij ziet eruit als een toorts, vandaar dat de plant ook thuishoort in het geslacht van de toortsen zoals de Keizerskaars, Zwarte toorts en de Melige toorts. Oorspronkelijk komt de Koningskaars uit Zuid-Europa. In Nederland is de plant te vinden in de duinen en langs de (spoor)wegen op droge en kalkhoudende grond op een zonnige en warme plaats. De bodem moet goed doorlatend tot droog zijn
Naamgeving
De Koningskaars kent ook andere namen zoals onder andere toorts, stalkaars, roedetoorts, mottekruid, broodjes, kattekaarsjes, maagd Maria’s kerkkaars, wit wolkruid, koningskruid, kaarskruid, katoenbloem, wolblaren en begijnenthee.
De Latijnse naam Verbascum (barbascum) duidt op ‘Barba’ of baard. Thapsos is een schiereiland van Sicilië waar de plant (ook wel kruid genoemd) veel voorkomt.
In Zweden staat op het provinciewapen van Blekinge de Koningskaars (Kungsljus) vermeld en afgebeeld, evenals de Eik.
Gebruik
De Koningskaars werd en wordt nog steeds medicinaal verwerkt en toegepast voor aandoeningen aan de luchtwegen, urinewegen, de huid en de zintuigen.
In het verleden gebruikte men de bladeren van de Koningskaars in de schoenen om de voeten warm te houden. Ook werd de toorts als fakkel gebruikt om als verlichting langs de weg te dienen of als rouwkaars. De stengel werd daarvoor in vet of pek gedompeld en vervolgens aangestoken.
In Ierland wordt er Koningskaars aan de tabak toegevoegd om de schade die door het roken aan de longen wordt toegebracht te beperken of te herstellen.
