Een bijzondere plant die wel iets weg heeft van een orchidee is het moeraskartelblad. Orchideeen staan er om bekend, maar deze plant is minstens zo mooi en intrigerend.
Elk jaar groeit er, tussen de orchideeen en echte koekoeksbloemen veel moeraskartelblad op de Vlietlanden langs de Maaslandse Vlieten (ZH). Voor massale bloei moet de plantenliefhebber echter voornamelijk in het Drents Landschap zijn (langs de Reest en op enkele plaatsen langs de Drentse Aa). Moeraskartelblad staat op de rode lijst van zeldzame planten in Nederland.
Naam
Pedicularis komt van Pediculis (Latijn) en betekent ‘luis’. Vroeger werd van de plant een aftreksel gemaakt waarmee het vee werd behandeld zodat de luizen verdwenen.Palustris (Latijn) betekent ‘moerasbewonend’. Dit wijst op de groeiplaats van de plant, een vochtige plaats. De naam moeraskartelblad heeft natuurlijk alles te maken met de dubbel-geveerde bladeren en de groeiplaats, namelijk in het moerasgebied (trilvenen). Paars Moeraskartelblad heeft meestal één rechtopstaande holle paarse stengel met schuin omhoogstaande zijtakken. Van die vrijwel kale stengels varieert de hoogte van 15 tot 50 cm. De langwerpige diep gekartelde bladeren zijn veerdelig als van een varen en hebben getande randen. Ze staan meestal verspreid, maar soms ook tegenover elkaar
of in kransen. Konijnen eten de bladeren en stengels van deze plant graag. Moeraskartelblad bloeit al gauw enkele weken, maar het hoogtepunt van de bloei duurt vaak maar enkele dagen ergens in juni. De lichtpaarse bloemen groeien schuin opzij gericht in de oksels van schutbladen. Ze komen alleen boven in de stengel voor. De bloemkroon bestaat uit twee lippen. De gewimperde onderlip is even lang als de rechtopstaande helmvormige bovenlip, die donkerder is dan de onderlip.
Vrucht
De vrucht is een ronde tot eivormige behaarde doosvrucht. In het eerste jaar slaat de plant reservevoedsel op in de penwortel. In het tweede jaar bloeit ze. Moeraskartelblad plant zich voort door zaadjes die maar één jaar kiemkrachtig blijven. Op het zaad zit een
mierenbroodje, waardoor het ook door mieren verspreid wordt.
Lange tong
De bloempjes van moeraskartelblad zien er een beetje ingewikkeld uit. Ze zijn dan ook min of meer speciaal ‘ontworpen’ voor een bezoek van hommels met lange tongen. Alleen zij kunnen op een fatsoenlijke manier de nectar van deze bloemen bemachtigen en bijdragen aan een succesvolle bestuiving. Akkerhommels benaderen de bloem van voren. Ze gaan er aan hangen en steken hun lange tong in de bloembuis om de nectar te kunnen opzuigen. Zo komen ze eerst in contact met de lange, uit de bloem stekende, stijl die eventueel al aanwezig stuifmeel van de rug van de hommels afschraapt. De
bevruchting van de bloem wordt zo een feit. Vervolgens worden de hommels bepoederd
met stuifmeel dat zij meenemen naar het volgende moeraskartelbladbloempje op hun route. Sommige korttongige hommels benaderen de bloem van de achterkant. Die bijten een gaatje in de zijkant en komen zo ook bij de felbegeerde nectar uit.
Halfparasiet
Het moeraskartelblad, dat van mei t/m juni bloeit, heeft zonnige, vrij open plaatsen op natte, matig voedselarme, zwak zure grond nodig en is te vinden in venen, schrale hooilanden, grasland, heide, trilveenmoerassen, duinvalleien en oevers. Hij houdt van natte voeten en voelt zich dan ook thuis in terreinen die ‘s winters onder water lopen. Moeraskartelblad is niet in staat om zelf voldoende glucose uit water, CO² en licht te maken. De bladeren zijn dan ook niet mooi groen, maar hebben een zweem van rood.
Moeraskartelblad is een halfparasiet omdat hij zelf ook nog wel enig voedsel op kan nemen. Omdat de plant niet voldoende voor zichzelf kan zorgen, verstrengelt zijn
wortelgestel zich met grasachtige planten in de directe omgeving en steelt hij op deze wijze voedsel. De aan het moeraskartelblad verwante grote ratelaar vertoont dezelfde truc. Na enkele jaren zijn de gastheerplanten zo verzwakt dat de groeiplaats voor het moeraskartelblad niet meer voldoet en de plant op een bepaalde plaats verdwijnt en op een plaats verderop wel weer voorkomt.
Beste plek
Rond moeraskartelblad staat het gras er duidelijk minder florissant bij, waardoor het hij minder kans loopt overwoekerd te worden. De parasitaire eigenschappen verzekeren de plant van het beste plekje. Er zijn meer bloemen die daarvan profiteren want waar moeraskartelblad groeit neemt de bloemenweelde toe.
