Natuurnieuwsbrieven

Ruigteplant
Haagwinde is een ruigteplant die je kunt aantreffen op matig vochtige, voedselrijke en omgewoelde grond. Je vindt hem algemeen in rietland, aan de rand van moerasbossen, in akkers, plantsoenen en tuinen.

In rietstroken groeit hij soms in zulke hoeveelheden dat die bijna ontoegankelijk worden. Hij houdt van zon en lichte schaduw en van een natte, voedselrijke bodem. De kruipende stengels verspreiden zich, dringen in de bodem en vormen daar een knolletje dat tot een nieuwe plant kan uitgroeien. De opvallend witte wortels kunnen heel lang worden en groeien ondergronds overal dwars doorheen. Het wordt wel spaghetti genoemd omdat de wortels zo lang zijn. 

Linkswindend
De niet of weinig vertakte stengels van de haagwinde winden zich tegen de klok in, ze zijn dus linkswindend, een groeivorm die in onze flora tamelijk zeldzaam is. Ook akkerwinde en hop zijn linkswindend (tegen de wijzers van de klok in). Dit komt veel minder voor in de natuur dan rechtswindend. 

Bestuiving
Haagwinde wordt graag bezocht door insecten zoals honingbijen, tuinhommels, akkerhommels en zweefvliegen. Ze komen niet alleen voor de nectar, maar ook voor het eiwitrijke stuifmeel. Onder in de trechter zijn vijf ronde openingen van ongeveer een millimeter in doorsnee. Die bevinden zich op de plaatsen waar de vijf meeldraden met de kroonwand zijn vergroeid. Onder in de bloem ligt een oranjeachtig schijfje, het vruchtbeginsel. Daar wordt de nectar afgescheiden.

Het vruchtbeginsel is door de vijf meeldraden zodanig omgeven dat de insekten langs het stuifmeel moeten strijken om de nectar te bereiken. Daardoor wordt de bestuiving van de andere bloemen mogelijk. Alleen insekten met een lange tong kunnen erbij. Het vruchtbeginsel verandert in een ronde kale doosvrucht met één tot vier zaden. De zaden zijn kortlevend (één tot vijf jaar) en kunnen zich door het water laten verplaatsen.

Waardplant
De windepijlstaart, een bijzondere vlinder met een zeer lange roltong heeft haagwinde en akkerwinde als waardplant. Het is een nachtvlinder, die tijdens de schemering afkomt op geurende buisvormige bloemen. Hij zuigt zwevend voor de bloem met zijn lange tong de nectar op. De vlinder, die vliegt van augustus tot oktober, zet eitjes af op de haagwinde en zijn rupsen voeden zich met de bladeren.

Naamgeving
Convolvulus stamt af van convolvere (omwinden, omvlechten). Sepium komt van sepes, dat staat voor heg of haag. De naam pispotje (of piespotje) komt in heel Nederland voor. Die naam duidt trouwens niet op de vorm, zoals wel beweerd wordt. Aannemelijker is dat de witte kleur van een po (pispot) de reden van de naamgeving geweest zou kunnen zijn. Dat wit ligt ook ten grondslag aan de Vlaamse benaming Onzelievevrouwehemdje.

Haagwinde heeft nog meer volksnamen: klokjesbloem, klokjeswinde, hemdsbloem, hemmetjes, heggetouw, maaiwinde en lievevrouweglazeke*). De Friezen noemen de bloem reidroas, rietroos, hageklokje en Spoekeblom (spookbloem: afgeleid van het werkwoord spoken in de betekenis ‘te keer gaan’. rondspokend onkruid). De befaamde botanicus Heukels vermeldt in zijn ‘Woordenboek der Nederlandsche volksnamen van planten’ niet alleen de mooie naam Vrouwenspiegel voor de haagwinde, maar noteert bovendien over de pispotjes: ‘Men vertelde elkaar ‘Pluk ze niet af, want dan zal er vanavond een spook voor uw bed zitten’.

Volksgeneeskunde/bijgeloof
Kinderen mochten de bloem onder geen enkele voorwaarde plukken, want anders zouden ze de eerstvolgende nacht vast en zeker in bed plassen. Het sap van de haagwinde is licht giftig. Vroeger werd het als laxeermiddel gebruikt en tevens aangewend bij scheurbuik. Voor de (volks)geneeskunde betekent de plant al vele eeuwen weinig tot niets meer.
De haagwinde werd vroeger in de volksgeneeskunde toegepast. Aftreksel van blad en bloemen was een geliefd laxeermiddel. De thee stimuleerde de galproduktie, zonder een te sterk prikkelende werking op de darmen.

*) Kinderen mochten de bloem onder geen enkele voorwaarde plukken, want anders zouden ze de eerstvolgende nacht vast en zeker in bed plassen. Het sap van de haagwinde is licht giftig. Vroeger werd haagwinde aangewend bij scheurbuik en het aftreksel van blad en bloemen was een geliefd laxeermiddel. De thee stimuleerde de galproduktie, zonder een te sterk prikkelende werking op de darmen.

Terug naar de natuurnieuwsbrief van oktober