Natuurnieuwsbrieven

 vervolg van Natuur Plus maart 2023:  in de bek of uit de bek

Een uitzondering is er ook: de gierzwaluwjongen. Hun ouders blijven bij slecht weer lang weg omdat ze onvoldoende insecten kunnen vangen. De jongen gaan dan tot zelfs een paar dagen in een toestand van vertraagde stofwisseling (topor).

En dan nog:
Ouders die voornamelijk zaad eten (bv mus of groenling) bieden al snel zaden aan hun kroost aan. Deze zijn dan in de krop voorgeweekt. De krop is een apart onderdeel van de slokdarm waarin voedsel niet alleen opgeslagen maar ook voorgeweekt wordt door de sappen die het slijmvlies daar afgeeft. Bij de lepelaar en aalscholver is dat nog extremer. Daar braakt de ouder verzameld en geweekt voedsel op. Het jong steekt zijn snavel vervolgens diep in de keel van de ouder om dat in ontvangst te nemen. Foto: Luc Hoogenstein
Bij roofvogels brengt de vader de prooien aan die de moeder in kleine hapklare stukjes scheurt en aan de jongen geeft. Dit zijn dus allemaal vogels waar de jongen enige tijd op het nest blijven tot ze ontwikkeld genoeg zijn om te vliegen.

Heel anders gaat het bij de nestvlieders: dat zijn de vogels waarbij de jongen al compleet met open ogen en vol donsveertjes geboren worden. Ze hebben een kleine voedselreserve voor een enkele dag en worden door de ouders naar de geschikte voedselgebieden geleid. Bij boombroeders zoals brilduiker, zaagbek en soms ook de wilde eend betekent dit dat de jongen alleen nog even uit de boom moeten vallen.

Uit het ei en zelf op zoek naar insecten – Vogeldagboek Adri de Groot (www.vogeldagboek.nl)

Jonge steltlopers (grutto, kievit) kunnen binnen enkele uren lopen en zelf insecten vangen of zelf slobberen zoals eenden en ganzen. De ouders leiden ze hooguit naar de plekken waar veel voedsel te halen is.

Ook hier zijn uitzonderingen:
De scholeksters zijn de enige steltlopers die hun jongen wel voeden. De fuut geeft visjes aan het bedelende jong, de meerkoet allerlei plantaardige en dierlijke kost.

Veertjes zijn het allereerste voedsel dat jonge futen te eten krijgen, nodig voor een beschermend laagje in hun maag.

Meeuwen, sterns, nachtzwaluwen en fazanten zijn ook nestvlieders, dus bevederd, maar worden toch gevoerd.
Echt bijzonder zijn de duiven. Zowel man als vrouw duif scheidt in de krop een eiwitrijke substantie (‘melk’) af. De jongen sperren hun bek niet open maar tikken tegen de snavel van de ouder die dan zijn bek open doet. De jongen steken hun snavel naar binnen en zuigen de melk op uit de krop. Overigens wordt dit al na enkele dagen aangevuld met in de krop voorgeweekte zaden. Duivenmelk bevat zelfs meer eiwit dan moedermelk.

En dan de taakverdeling:
Meestal gaat dat gelijk op tussen man en vrouw, maar ook hier uitzonderingen: buitencategorie is de koekoek die helemaal niet voedt en alles overlaat aan de waardvogel. Dit is de gastouder, bijvoorbeeld de kleine karekiet, waar zij haar ei heeft gelegd.
Foto: © René Smits

De kemphaanman houdt het na de paring ook voor gezien en de vrouw gaat verder als alleenstaande moeder. Bij vogels die meerdere keren per seizoen broeden, gaat de vrouw vaak al aan de slag met een nieuw nest terwijl de man de voedertaak op zich neemt. Later helpen eerdere jongen vaak bij het voeden van het tweede nest. Bij de roofvogels is het, zoals al eerder genoemd, de man die jaagt en het voedsel aan de moeder geeft, die er hapklare brokken van maakt.

Zeker bij steltlopers die in noordelijke streken broeden, zijn er voorbeelden waar de man al vroeg terugkeert naar het zuiden en de verdere zorg aan de vrouw overlaat. De bonte strandloper is daarvan een voorbeeld. Ook het omgekeerde kan. De vrouw laat de zorg al snel over aan de man (bijvoorbeeld het witgatje) en vertrekt. Nog sterker is de situatie bij de zwarte ruiter waar de vrouw al na de eileg vertrekt naar het zuiden. Gaat het er bij het voeren eerlijk aan toe? De hardste schreeuwer krijgt het meeste. Schreeuwen is een stimulans voor de oudervogel om voedsel aan te voeren. Hoe meer geschreeuw hoe meer voedsel, blijkt uit experimenten. Foto: PxHere CCO

Maar uit nieuwer onderzoek blijkt dat de ouder vaak, ondanks alle gekrijs, prima weet welke vogel wel of geen eten heeft gehad. Wel is het in de vogelwereld zo dat als een jong écht achterblijft, de ouders dit niet meer voeren. Zeker als er onvoldoende voedsel is.
Bij roofvogels en ooievaars gaat dit nog een stap verder. Terwijl bij de meeste vogels het broeden pas begint als het laatste ei gelegd is, beginnen zij al met broeden voordat het laatste ei gelegd is. Het gevolg is dat de eieren niet tegelijkertijd uitkomen: het ene jong is dan groter dan het andere. Het meest ondermaatse jong wordt dan bij onvoldoende voedsel door de andere jongen opgegeten of uit het nest gewipt.

Misschien duizelt het u nu. Echter: zo divers heeft iedere soort zich op de voor hem gunstige manier aangepast in de evolutie.

Terug naar de natuurnieuwsbrief van maart