Natuurnieuwsbrieven

Schadelijk
De hoornaar kan in een wespennest enorme schade aanrichten. Hij kan het nest van de wesp plunderen en de wespen doden, die hij vervolgens meeneemt naar het eigen nest om hier later de jonge larven mee te voeden. Hoornaars kunnen ook schadelijk zijn voor bijenhouders. Ze steken de bijen dood en zuigen vervolgens de honing uit hun maag. Een hoornaar likt vaak het uittredende sap van beschadigde bomen waarbij hij ook de bastranden openknaagt met z’n grote kaken. De werksters voeden zich met suikerrijke plantensappen. De hoornaar is de enige papierwesp die ook ‘s nachts jaagt. Je kunt hem soms zien bij een brandende lantaarn omdat hij wordt aangetrokken door prooidieren die op het licht afkomen.

Angel
Dat de steek van een hoornaar een paard kan doden is een fabeltje. Hoornaars schijnen een stuk vriendelijker te zijn dan de meeste wespensoorten, maar als hij in het nauw gedreven wordt zal hij zeker (pijnlijk) steken. De angel van een hoornaar is net als bij de wesp niet voorzien van weerhaken. Hij kan er dus meerdere keren mee steken zonder dood te gaan. Het aanwezige gif wordt bij iedere steek in kleine hoeveelheden afgegeven. Het gif is vergelijkbaar met dat van bijen en andere wespen. Het hoofdbestanddeel van het gif bestaat uit histamine en apitoxine waardoor het jeukende en sterker branderige gevoel langer aanhoudt. Normaal gesproken ongevaarlijk, tenzij er direct in een bloedvat wordt gestoken of wanneer men allergisch is.
Gestoken? Koel de plek met natte doeken of een washandje met ijsblokjes erin. Niet krabben of wrijven.

Leefwijze
Hoornaars zijn vooral actief in de periode mei tot eind september. De koningin ontwaakt rond eind april uit haar winterslaap. Daarna begint zij direct met het bouwen van een nest. Hoornaars gebruiken nooit een oud nest maar maken altijd een nieuw. Het zijn sociaal levende insecten. Zij leven samen, met verschillende generaties in een nest en kennen broedzorg. Om de temperatuur van het broednest op peil te houden (ca. 29 graden Celsius) hebben ze suikers nodig. Via spiertrillingen wekken ze warmte op, waardoor ze energie verbruiken.
Uit de eerste eitjes die eind mei uitkomen worden werksters geboren. Hun taak bestaat uit het uitbouwen van het nest, het verzorgen van de eitjes en de larven en het verjagen van indringers, zodat de koningin zich kan richten op het produceren van meer eitjes. De eitjes zijn enkele millimeters lang, wit van kleur en langwerpig van vorm. Hoornaarkolonies (hoornaarkolonies zijn zelden groter dan 1000 exemplaren) en hoornaars leven net als andere wespensoorten slechts één seizoen.

Nest
Het nest van een hoornaar bestaat uit cellulosevezels die afkomstig zijn van nabijgelegen bomen. Het nest bevat ongeveer 8 raten. Deze zijn horizontaal aangelegd en worden met pilaren verbonden. De raten bevatten ongeveer 12.000 cellen. De dikte van het dak is ca. 6 cm. De nestwanden zijn ca. 2-3 cm dik.
Er kunnen meerdere ingangen in het nest zijn gemaakt. Een afgebouwd nest heeft een doorsnede van 20-35 cm. Het nest is gelig tot roodbruin van kleur met lichte en donkere streeppatronen, net als bij nesten van gewone wespen. Kenmerkend voor een hoornaarsnest is dat het meestal bedekt is met schelpvormige lagen. Zoals hun naam al doet vermoeden, bouwen papierwespen hun nest van papier. Dit is een speciaal soort papier dat ze zelf fabriceren. Hiervoor verzamelen ze vezels van planten en dood hout, die ze bijvoorbeeld van boomstammen, hekpalen en bouwmaterialen afknagen.

Vervolgens kauwen ze het celluloserijke materiaal fijn en vermengen dat met hun kleverige, eiwitrijke speeksel. Nadat deze pulp is aangebracht, droogt die op tot licht maar stevig papier. Het speeksel van papierwespen heeft bijzondere eigenschappen waardoor het papier warmte kan opnemen en afgeven, zodat de broedcellen op koele dagen op temperatuur blijven. Het nest wordt vrijwel nooit in de grond gemaakt maar meestal op een donkere droge plek in boomholten, onder dakpannen, in nestkasten, onder aan dakgoten of tussen spouwmuren of zelfs vrijhangend in een boom. Wanneer een nest in een holle ruimte is gemaakt, kun je het tot op een meter naderen. Wanneer een nest echter vrij hangt kun je beter de veilige afstand van vijf meter aanhouden.

Het nest kan enkele honderden tot maximaal duizend hoornaars bevatten. Eind april worden de eitjes afgezet in eicellen. Het eistadium is 7 tot 10 dagen. Het larve stadium duurt 1 tot 2 weken en het popstadium ook 1 tot 2 weken. Het duurt 3 tot 5 weken van ei tot volwassen dier. In augustus/september komen mannelijke exemplaren (darren) en vruchtbare wijfjes (jonge koninginnen) uit de poppen. Deze verlaten het nest om te paren. De darren sterven spoedig na de paring. Bij de eerste nachtvorst sterven de nestbewoners, behalve de jonge koninginnen. Ze leven van eiwit en suikerhoudend voedsel, vooral voor het voeden van de larven. Deze bevruchte wijfjes zoeken een geschikte plek om te overwinteren en zijn de koninginnen van het jaar daarop. De cyclus is rond.

Vijanden van de hoornaar
Er is één dier bekend dat graag op de hoornaar jaagt: de wespendief. Deze roofvogel heeft een uitgesproken voorkeur voor wespensoorten waaronder de hoornaar.

Lookalikes
De Aziatische hoornaar heeft een zwart achterlijf met achteraan één brede oranje band en vooraan een smalle gele band.

Deze exotische hoornaar is niet te verwarren met onze inheemse hoornaar (Vespa crabo) die veel meer geel en rood heeft. Een insect dat heel veel op de hoornaar lijkt is de hoornaarvlinder, een dagactieve nachtvlinder, die op de rode lijst staat vermeld als kwetsbaar.

  Terug naar de natuurnieuwsbrief van juli