Kanariegele koolzaadvelden in het voorjaar en de vroege zomer zijn een streling voor het oog. Het zaad dat van dit gewas gewonnen wordt, is bestemd voor vogelvoer en met name voor kanaries een lekkernij! Kanarieliefhebbers geven echter de voorkeur aan het raapzaad omdat dit voor de vogel gezonder voor het darmstelsel zou zijn dan het koolzaad. Er zit verschil in de korrelstructuur, zo is de korrel van raapzaad kleiner en lichter van kleur (donkerbruin tot roodbruin) dan het koolzaad, dat bijna zwart van kleur is.
Herkenning
Maar wat is nu verder het verschil tussen raapzaad en koolzaad? Dat is nog niet zo eenvoudig, want zo op het eerste gezicht lijkt er geen verschil te zijn. De planten groeien in de bermen en langs slootkanten net zo uitbundig als op het veld en zijn dan ook vaak verwilderde cultuurgewassen. Koolzaad lijkt veel op raapzaad. Het koolzaad bloeit echter iets later, en is hiervan ook te onderscheiden doordat bij het koolzaad de knoppen van de ongeopende bloemen hoger zitten dan de bloemen, terwijl bij het raapzaad de bloemen de knoppen bedekken.
Van oorsprong komt de plant in het wild voor rond de Middellandse Zee. Een plant die zeer verwant is met de kolen. In de duinen van Nederland komt heel zeldzaam echte wilde kool voor (Brassica oleracae).
Familie en kenmerken
Zowel raapzaad als koolzaad zijn in ieder geval lid van de kruisbloemenfamilie (Brassicaceae) en typische voorjaarsplanten die meer dan 1 meter hoog kunnen worden. Eind maart, begin april komt de gele bloemenpracht tot uiting, maar ook later in het jaar, tot in oktober, is er nabloei te zien. Zoals gezegd bloeit koolzaad wat later dan raapzaad en het is te onderscheiden doordat bij koolzaad de knoppen van de ongeopende bloemen hoger zitten dan de bloemen, terwijl bij raapzaad de bloemen de knoppen bedekken.
Ook bij de bladeren is er wel een verschil te ontdekken, maar het blijft lastig. De bladeren zijn lancetvormig en aan de voet heldergroen. Bij raapzaad zijn de bladeren stengelomvattend, dit is niet het geval bij koolzaad.
De bloemen zijn geel met vier kroonbladeren die een bolvormige of platte kroon vormen aan de top van de plant. De kelkbladeren staan van de kroonbladeren af. Onder de bloemtros staan een aantal lange hauwen (droge doosvrucht).
Waardplant
Voor diverse vlinders zoals gamma-uil, kooluil, huismoedertje, groot koolwitje, klein geaderd witje en klein koolwitje is raapzaad waardplant voor de larven.
Ook bijen doen er hun voordeel mee wanneer zij tijdens de bloei het koolzaad bestuiven. Dit levert honing op!
Gebruik
Als bladkool word raapzaad ook gebruikt in de vorm van groenbemesting en als vanggewas. Maar de bloeiende velden zijn er natuurlijk niet voor niets. Deze worden hoofdzakelijk voor industriële doeleinden ingezet. Onder andere voor raapolie en koolzaadolie of een mengsel van beide soorten Wereldwijd wordt er ca. 7 miljoen koolzaadolie geproduceerd. Dit wordt het meest gebruikt als spijsolie en in margarine. Met name in Duitsland is koolzaadolie (Raps) een begrip. De olie is niet geschikt om in te bakken, maar wel prima te gebruiken in salades en bevat een natuurlijke bron aan vitamine E. De Engelse olie onder de naam Canola (Canadian oil low acid) wordt niet in Europa gebruikt omdat dit een genetisch gemanipuleerd product is. De Engelsen wilden de plant niet onder de naam ‘rape seed’ op de markt brengen omdat het woord ‘rape’ verkrachting betekent. Vandaar ook de naam Canola, men mocht eens denken dat het om verkrachtingsolie zou gaan. Dit gegeven zou voortgekomen zijn uit Amerikaanse preutsheid.
Maar verder wordt er ook steeds meer biodiesel uit koolzaadolie geproduceerd. China en Canada zijn hiervan de grootste producenten. In Europa zijn dat Duitsland en Frankrijk.
Geschiedenis
De plant zaait gemakkelijk en is niet veeleisend wat betreft de grondsoort. Vroeger was er een tekort aan olie. Alles wat geperst kon worden was het telen waard en waarschijnlijk is koolzaad zo, als een spontane hybride vanuit raap en kool ontstaan.
In Vlaams Brabant en Vlaanderen werd weinig koolzaad geteeld. Waarschijnlijk heeft dit met de oorlog te maken omdat de Duitsers de boeren verplichtten om het te zaaien om er vervolgens biodiesel van te maken voor het leger.
Hoe het ook zij, voordat het gewas geoogst wordt voor bovengenoemde doeleinden mogen we eerst met onze ogen genieten van de prachtige gele ‘tapijten’ die op de vaak glooiende velden voor ons uitgestrekt liggen…